Column: Het zal je maar overkomen

De energiediscussie is wederom losgebarsten

Het zal u niet ontgaan zijn. De afgelopen weken is de energiediscussie wederom losgebarsten, met als directe aanleiding de stijgende gasprijzen. Nu is dit zeer waarschijnlijk een cyclisch fenomeen en zal het kortstondig maar hevig zijn, maar de impact ervan op – met name – huishoudensniveau is groot en niet te onderschatten. Van de ene op de andere dag wordt het energievoorschot verhoogd met wel 300%. Dat is wat, zeker als je al moeite hebt de eindjes aan elkaar te knopen.

Veel verschillende factoren spelen hierin een rol. Vaak van een niveau en complexiteit die voor de gemiddelde inwoner van Nederland niet te overzien is. Geopolitiek, strategische voorraden, een post-pandemisch economisch herstel, dat soort termen. Wat de gewone mens echter wél snapt, maar absoluut niet begrijpt is waarom de rekening weer bij hen komt te liggen, in plaats van bijvoorbeeld bij de grootverbruikers?

De politiek voelt inmiddels de kans op maatschappelijke onrust als een zwaard van Damocles boven het hoofd hangen en weet niet hoe snel ze over de brug moet komen met compenserende maatregelen. Een extra toeslag, een tijdelijke korting, een subsidietje hier en daar. Het is een kenmerkend schoolvoorbeeld van symptoombestrijding. Doekjes voor het bloeden. Het is het reactieve beleid waar ik eerder over schreef en vooral gericht op het beperken van politiek risico en behoud van trots en posities.

Bijzonder om te aanschouwen is de plotselinge omarming en het oneindig repeteren van de nieuwe naam van het beestje: energiearmoede. ‘Dat kan toch niet in een land als Nederland, daar moeten we echt wat aan doen. Dit roept om politieke daadkracht!’

Ik noem het window-dressing, leuk voor de bühne. Knuffelpolitiek. Wat ik vooral zie is geveinsde verrassing. Alsof deze plotselinge prijsstijgingen ons zomaar zijn overkomen en we het niet hadden kunnen zien aankomen; dat onverwacht de zwakste schouders ineens de zwaarste lasten moeten dragen. Nou, daar kan ik een boom over opzetten. Ach, ik doe het gewoon.

Verbinding

Al ruim acht jaar proberen provincies en gemeenten het thema energiearmoede te agenderen bij het Rijk. De verbinding tussen energiebeleid en sociale vraagstukken mag dan ook geen verbazing meer opwekken. Met name gemeenten weten al tijden dat beide onderwerpen een-op-een op elkaar inwerken. Er is een jarenlange zoektocht gaande om een slimme balans te vinden bij besteding van middelen uit het gemeentefonds. Lokale ambtenaren weten dat slimme inzet van middelen voor energiebesparing een grote sociaal-maatschappelijke uitwerking kan hebben. Deze creatieve manier van denken en werken op gemeentelijk niveau – het zogezegd benutten van de koppelkansen door bestemmingsgelden creatief aan te wenden – werd echter met regelmaat sceptisch beoordeeld, zelfs ontmoedigd vanuit de ivoren torens van onze nationale overheid. Het moest vooral naar sociaal beleid, want daar is het voor bestemd.

Een ander voorbeeld is het negeren van de vele adviezen om bij de energietransitie in eerste instantie te focussen op achterstandswijken, waar een laag gemiddeld inkomen vaak wordt gecombineerd met een slechte kwaliteit woningen en grote sociale vraagstukken. De keuze werd gemaakt om toch maar eerst het laaghangend fruit te oogsten en te beginnen bij de wijken die relatief makkelijk te transformeren zijn. Gewoon, omdat dat het snelst netto resultaat oplevert en zorgt voor een goed rapport voor de verantwoordelijke beleidsbepalers. Daarmee werd een belangrijke doelgroep wederom genegeerd, wordt de hete aardappel doorgespeeld naar de opvolgers en zitten de zwaksten weer in de kou – letterlijk. Dit wordt niet besproken.

Wat wel wordt benadrukt is dat de ‘plotselinge’ energiearmoede leidt tot hoger maatschappelijk bewustzijn en een hausse aan opdrachten voor de bouw-, isolatie- en installatiesector. Dat is goed nieuws natuurlijk, vanuit sociaal-economisch perspectief. En ja, dat moet gevierd, ons beleid heeft succes! Inmiddels overweeg ik het aanschaffen van bretels in verschillende kleurstellingen om mijn chronisch afzakkende broek nog engszins op zijn plek te houden. Dat zult u vast begrijpen.

Ook onze sector voelt de effecten van een stijgende gasprijs. Het snel groeiend aantal opdrachten voor verduurzaming leidt tot een toename van levertijden, kostprijzen en maakt uitvoerders bewust van een schrijnend personeelstekort. Pioneering werkt daarom samen met opleiders en marktpartijen om voldoende jongeren klaar te stomen voor een baan in de bouw van de toekomst. Ons stage <verbredings> programma is daar een mooi voorbeeld van. We zagen het aankomen.

Van korte naar lange termijn

Bij mij rijst de vraag wat nu de oorzaak is van deze continue staat van verrassing als het gaat om de gevolgen en bij-effecten van de energietransitie? Het publiek wordt overvallen door de gasprijsstijging, netbeheerders door het capaciteitsvraagstuk, de markt wordt geconfronteerd met materiaal- en personeelstekorten en de politiek wordt verrast door sociaal-maatschappelijke onrust als gevolg van dit alles.

Ik kan niet anders dan concluderen dat wij met zijn allen prima in staat zijn een projectie te maken van hoe een transitie als deze zich zal gaan ontvouwen en hoe dat gaat uitwerken op de maatschappij en economie, net zoals we dat kunnen uittekenen voor wat betreft de impact van klimaatverandering op ons land. Maar ik concludeer des te harder dat het ons ontbeert aan de daadkracht en anticiperend vermogen om proactief beleid te ontwikkelen en voorinvesteringen te doen om deze effecten te mitigeren.

Welke factoren spelen een rol in deze apathische houding? Ik stel dat de korte termijn immer zal regeren, simpelweg omdat wij niet in staat zijn om investeringen in het hier en nu te verantwoorden op basis van verwachte effecten op de middellange en lange termijn. Daar zijn onze systemen niet op ingericht. Niet in het bedrijfsleven en niet in het overheidswezen. Wij zijn zowel economisch als politiek gewend om te kijken naar het hier en nu, en om korte termijn resultaten te benoemen en vieren. Dat is een cultureel gegeven, ons huidige discours. In de basis gaat dat om vertrouwen. Het durven vertrouwen op het inschattingsvermogen van strategen, de wetenschap en analytici. En de kracht om daarnaar te handelen.

Als het korte termijn denken en handelen blijft prevaleren boven investeren in de toekomst worden wij in de komende jaren blijvend en in toenemende mate geconfronteerd met de gevolgen van deze transitie. En dat is wat er gaat gebeuren. Het is in de woorden van Rotmans ‘een periode van chaos op weg naar een nieuw evenwicht’ waar we gezamenlijk doorheen moeten boksen en waar – hoe pijnlijk ook – slachtoffers vallen. Wij zijn gewaarschuwd.

Pionieren

Van het hart. Een column is een plek om kritische noten te kraken en het onuitgesprokene te benoemen. Het is soms net een spiegel: hard en confronterend, ook voor mijzelf. Soms voel ik me bezwaard om de cynische toon die ik hier met regelmaat – vrijwel structureel – aansla. Dat zet mij aan het denken: is dat hoe ik in mijn werk sta? Is dat hoe ik kijk naar dit unieke tijdperk van grote transities? Ben ik inmiddels zo cynisch dat het een soort van gelatenheid benaderd? Nee, dat weiger ik te accepteren.

Samen met mijn mede-pioniers doen we er alles aan om met u, onze deelnemer, andere wegen te banen en nieuw handelingsperspectief te creëren. We zullen andere werkwijzen moeten ontwikkelen, misschien wel een nieuwe regionale bouwcultuur moeten opbouwen die ons in positie zet de grote uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden. Ik voel nog steeds een diep geworteld geloof dat wij hier in deze regio toe in staat zijn, en dat we werkelijk impact kunnen maken.

Ben je getriggerd, wil je meedoen of voel je de behoefte om het gesprek met ons aan te gaan? De deur staat wagenwijd open!

Meer weten? Neem contact op

Gerelateerde projecten

Lees het laatste nieuws