Op 15 oktober 2024 vond de eerste Masterclass Integrale Aanpak plaats, de eerste in een reeks van vier. Tijdens deze masterclass werd het belang van een integrale aanpak uitgebreid besproken, met een casus van de Gemeente Losser als praktijkvoorbeeld. 

Opdrachtgevers gaan doen wat nodig is en de markt wat mogelijk is 

Jan Wienk, projectleider bij Pioneering, opende de sessie en verwelkomde de deelnemers. Hij schetste de grote uitdagingen waar we als land en sector voor staan, zoals de transitie naar een klimaatneutraal en circulair Nederland. De noodzaak om voor 2035 emissieloos te bouwen, onze infrastructuur en leefomgeving klimaatadaptief in te richten, en het bouwen van één miljoen nieuwe woningen voor 2030.
Jan benadrukte dat overheden en opdrachtgevers hierbij een leidende rol kunnen spelen: “Als opdrachtgevers gaan doen wat nodig is, gaat de markt doen wat mogelijk is.” 

Vanuit Infra Futurelabs en Intrant (Infra Transitie Agenda Twente), onder leiding van de Universiteit Twente, wordt gewerkt aan een uniforme aanpak. De universiteit wil een grotere rol spelen door samen met opdrachtgevers te komen tot een strategische en tactische aanpak, en het gebruik van meer operationele tools te stimuleren. Twente streeft ernaar een koploper te zijn in Nederland op het gebied van leren en innoveren binnen de infrastructuur, met een focus op de samenwerking tussen de vier O’s (overheid, ondernemers, onderwijs en onderzoek). 

Integrale aanpak bij het Parapluplan Centrum Losser 

Robert Middelhuis gaf vervolgens een toelichting op de integrale aanpak bij de Gemeente Losser, met de casus van het ‘Parapluplan centrum Losser’ als praktijkvoorbeeld. De kern van de aanpak is opgavegericht en gebiedsgericht. Elk project begint met een bestuursproces, waarbij de opgaven en doelen centraal staan. Dit vraagt om integraal programmeren, niet om het simpelweg samenvoegen van losse projecten. Het proces kent een aantal belangrijke stappen: 

1. Integraal programmeren en financieren: Hierbij wordt gebruikgemaakt van de acht stappen van de lagenbenadering uit de Omgevingswet. Volgens Robert is integraal financieren vaak mogelijker dan gedacht, al gaat dit niet vanzelf, ook niet in Losser. 

1. Ontwikkelen van een gebieds- of wijkvisie: Dit sluit aan bij stap vijf van de lagenbenadering. Een sterke visie, goed gevisualiseerd en duidelijk gecommuniceerd, is cruciaal. Maak hierbij gebruik van ontwerpers. 

1. Programmatische uitvoering via bouwteams: Deze teams werken vanuit de waarden en doelen die samen zijn gesteld. Het is belangrijk dat voldoende teamleden opgavegericht kunnen werken, naast hun reguliere taakgerichte werk. 

Samenwerking met ondernemers 

Op basis van het Parapluplan centrum Losser, dat in samenspraak met de gemeenteraad is opgesteld, ging de gemeente in gesprek met ondernemers in het centrumgebied. De vraag was: welke opgaven liggen bij de gemeente (ontwikkellocaties, aandacht voor openbare ruimte), en welke bij de ondernemers (ondernemerschap, gastvrijheid, uitstraling van winkelpuien)? Vervolgens zijn de partijen samen op pad gegaan om van andere gemeenten te leren en gezamenlijke uitgangspunten vast te stellen. Dit leidde tot een samenhangend en dynamisch uitvoeringsprogramma. Een belangrijke les uit dit proces is dat een goede visie ruimte moet bieden voor de belangen van alle betrokken partijen. 

Dilemma’s van de Gemeente Losser 

Robert benoemde ook enkele uitdagingen waar de gemeente tegenaan loopt: 

• De financiële administratie is niet altijd geschikt om alle geldstromen inzichtelijk te maken en integraal te programmeren met partners. Daarnaast leidt het verlies van budgetten bij onderbesteding tot inefficiënties. 

• De transitie van taakgericht naar opgavegericht werken verloopt moeizaam. Bij taakgericht werken staan de afdelingsstructuur en budgetten centraal, wat soms conflicteert met de meer flexibele, opgavegerichte sturing die nodig is. 

Masterclasses Integrale Aanpak 

Steeds vaker zien we de roep om een meer ‘integrale aanpak’ in de infra. Met integrale aanpak bedoelen we een brede aanpak die stuurt op meervoudige waardecreatie. Het doel is om initiatieven te realiseren die niet alleen functioneel en economisch haalbaar zijn, maar ook duurzaam (circulair, natuurinclusief), veerkrachtig (klimaatadaptief) en waardevol (sociaal inclusief) voor de samenleving. 

Dat klinkt mooi! Maar praten over een integrale aanpak is één ding, het daadwerkelijk doen in samenwerking met elkaar en met zichtbare effecten in onze leefomgeving, is nog wat anders. Want waar begint een integrale aanpak? En waar eindigt het? Hoe komen we van beleid naar uitvoering? Wat betekent dat voor samenwerking binnen een gemeente en voor samenwerking tussen gemeenten en marktpartijen? 

Tijdens deze tweede sessie op 26 november willen we met de aanwezige overheden, na een korte inleiding, op een interactieve manier aan het werk met vragen als: Hoe pak jij de opgaven aan? Welke instrumenten gebruik je om tot een project/opgave te komen? Wat is het belang van uniformiteit in aanpak? Hoe kunnen overheden in een regio samen leren, zonder dat iedereen het wiel aan het uitvinden is?